(Westland, 3 juni 2020). Stel je voor dat in een stad twee concurrerende voetbalverenigingen dezelfde voorzitter hebben. En dat diezelfde persoon ook nog bij supportersrellen politie en ME moet inzetten. Dat zijn wel erg veel petten op één hoofd. Toch heeft elke Nederlandse burgemeester ze, vergelijkbaar, alle drie. Ook onze Bouke.
De burgemeester is steeds minder professioneel lintjesuitreiker en taartjeseter met honderdjarigen. Maar hij speelt wel een bijzondere rol; als enige niet-gekozen, kroonbenoemd. Enerzijds voorzitter van de gemeenteraad, anderzijds voorzitter van het college van burgemeester en wethouders.
Twee instituties die (moeten) samenwerken, maar slechts deels politieke (coalitie)vrienden zijn. De burgemeester zit daartussen; behoort boven de partijen te staan. Van hem wordt zo neutraal en objectief mogelijk handelen verwacht. Zowel bij discussies tussen raadsleden als tussen wethouders en raadsleden.
Orde en veiligheid
Daarnaast is hij in het bestuurscollege verantwoordelijk voor openbare orde en veiligheid. Dat is een, de laatste jaren, sterk groeiende taak, die zeker de helft van zijn werktijd vraagt. In (nood)situaties mag hij heel veel, schrik niet, demonstraties verbieden, preventief fouilleren, burgers urenlang vastzetten, woningen sluiten en ‘verwarden’ psychiatrisch laten opnemen. En nog veel meer.
Als hij raadsvergaderend die ‘orde-en-veiligheid-pet opzet geeft hij de raadsvoorzittershamer integer over aan een plaatsvervanger, een apart gekozen raadslid. In Coronatijden is zijn positie nog bijzonderder, want binnen de Veiligheidsregio Haaglanden heeft hij nu extra bevoegdheden. Wel is hij dan ondergeschikt aan de ‘veiligheidsregiobaas’, de Haagse burgemeester.
Dubbele voorzittersrol
Vooral die dubbele voorzittersrol is discutabel. Vaak lukt het om een juiste scheiding aan te brengen, maar een burgemeester, ook maar een mens, valt wel eens uit zijn rol.
Hij kent de verhalen van beiden zijden, soms staat hij iets aan de raadsledenkant, wat vaker lijkt hij te neigen naar het wethoudersclubje. Wel logisch is want die maakt hij dagelijks en intensiever mee dan de gemeenteraad en zijn individuele leden.
En het gaat wel eens mis als een algemene politieke discussie ook zijn portefeuille openbare orde en veiligheid raakt; dan komt hij in een drievoudige spagaat.
Dwangsommen
Dat gebeurde onlangs bij de Westlandse strandtentendiscussie. Waarbij een ondernemer te maken kreeg met een kustwethouder maar ook met een burgemeester die hem dwangsommen had opgelegd. Eventjes was hij, onduidelijk, eerst collegelid en toen weer voorzitter. Noem het verwarrend.
Zo’n onzichtbaar rollenspel was er ook toen D66-fractieleider Benjamin Hofland het college kapittelde omdat het, nogal laat vond hij, een raadsbrief had gestuurd. Waarna de burgemeester het opnam voor het college door te stellen dat dat kan gebeuren. Ook toen Hofland het met hem oneens bleef, stopte hij dooddoenerig de discussie. Als raadsvoorzitter of als collegevoorzitter?
Vervangen
Dubbele voorzitter, een weeffout in het democratisch bestel. Velen zien de oplossing in een gekozen burgemeester, weten ook dat daar nadelen aan kleven. Die eventueel invoeren duurt nog vele jaren en dus moeten we het voorlopig maar doen met zo’n voorzittende ‘dubbeldekker’.
Al is er wel een relatief simpele oplossing door de burgemeester alleen collegevoorzitter te laten worden. En als raadsvoorzitter gewoon altijd te vervangen door (wisselende) gemeenteraadsleden van verschillende politieke partijen. (De Gemeentewet laat ook al een vervanger toe bij orde-en-veiligheidsdebatten.) In basis krijg je dan eenzelfde systeem zoals al bestaat bij commissievergaderingen. En daar is zelden kritiek dat die ‘politiek gekleurde’ voorzitters moeite hebben neutraal vergaderen.
Ceremonieel
Denk niet dat we daarmee het wiel hier uitvinden, in andere (buur)landen zijn allerlei andere variaties. In België is de gekozen burgemeester geen voorzitter, daar wordt een voorgedragen raadslid in een openbare stemming gekozen. In Duitsland en het Verenigd Koninkrijk zijn er nationaal zelfs verschillende systemen. Soms heten ze Oberbürgemeister of Leader of the Council. Soms is de titel burgemeester alleen ceremonieel, of zelfs afgeschaft.
Rien van den Anker
Ik heb geen probleem met meerdere petten, als het gezicht er onder maar hetzelfde is. M.a.w. betrouwbaar.. En een burgemeester staat volgens mij niet boven, maar vooral tussen de partijen.
Nooit geweten dat die dubbelrol van de burgemeester zo in elkaar stak. Ik dacht dat na het dualisme de burgemeester alleen de pet van raadsvoorzitter had. En een soort wethouder in het college was geworden. De huidige rolverdeling stamt echt nog uit het verleden. Daar moet iets aan veranderen.
Een gekozen burgemeester is ook niet alles. Die gaat richting verkiezingen ineens leuke dingen voor de mensen doen. En daarna vergeet hij ze weer.
In de hele wereld zijn er nog maar een paar landen waar ze de burgemeester niet kiezen. Een daarvan is Nederland. Kroonbenoemd, we lopen gewoon ver achter.
Arme Bouke. Die man doet zo zijn best. Hij is volgens mij qua integriteit roomser dan de paus.
Onderbelicht blijft wel in deze column hoe moeilijk het is om te laveren tussen deze raad en dit college. Elk gewoon mens zou daar gek van worden.
De burgemeester – zo zei ik weleens tegen mijn toenmalige Rotterdamse baas Bram Peper – is een instituut. Hij heeft verschillende taken (in het jaren ’10 jargon: “rollen”). Eén ervan is voorzitter van de “driehoek”, waarin ook korpschef (jaren ’10 jargon: “teamchef”) en de hoofdofficier van justitie (nog geen prooi van het jaren ’10 jargon) zitting hebben.
De burgemeester beslist over openbare orde-zaken op basis van adviezen van politie en justitie. Hij is verantwoordelijk voor die besluiten. Dat vraagt veel van hem. Véél meer dan ‘mogelijk maken’ (jaren ’10 jargon: “faciliteren”), zoals Femke Halsema deed. Daarom is de “ouderwetse” functiebenaming ‘burgemeester’ nog altijd springlevend.
Dubbele petten, een knellend probleem. Alhoewel degenen die de pet dragen dat niet zo ervaren: de pet zit lekker! Het lijkt nu toegespitst te worden op de Burgemeester. Maar wat te zeggen van wethouders met conflicterende belangen van huis uit? En raadsleden met familie- of relaties anderszins, bestuurlijk/innige contacten met belanghebbende ondernemers. Zo kunnen we nog wel even doorgaan. Gebeurtenissen in het verleden hebben laten zien dat het wel eens uit de bocht kan vliegen of een stemgedrag waarbij vraagtekens zijn te zetten. Zowel door leden van een college als raad! Als we toch piketpaaltjes willen slaan ter verankering dan maar het gehele veld aanpakken.
Met zo’n college en pittige raadsleden kan je het als burgemeester niet vaak goed doen. De kustvisie lag allang in concept klaar en toch verdween het weer in een lade. Westlanders hebben dit bestuur gekozen en moeten dus op de blaren zitten nu er geen voorstellen worden voorgelegd aan de raad die door meerderheid worden gesteund. De ene burger heeft daar meer last van dan de ander.