Vrouwen volgens Klimt en Schiele

Natuurlijk moet je ook de tentoonstelling van Jan Toorop bezoeken maar de komende weken ga je vooral naar het Gemeentemuseum in Den Haag voor twee schilderijen. Of liever, één schilderij. Judith I van Gustav Klimt. En dat dat andere bijzondere schilderij, Edith van Egon Schiele, nabij hangt is meegenomen. Meer dan zelfs. Een soort één plus één is vier!
Judith I is een van de bekendste werken van Klimt, uit de tijd dat hij zijn schilderijen met echt bladgoud bewerkte. Een topstuk uit de Österreichische Galerie Belvedere in Wenen dat qua uitlenen niet echt gemakkelijk is.

Maar omdat dit museum maandenlang Schieles portret Edith – een topstuk van het Gemeentemuseum en de enige Schiele in Nederland – in huis heeft gehad kon deze ‘ruil’ worden gerealiseerd. “Het schilderij verlaat Wenen zelden en alleen met toestemming van het Ministerie van Educatie, Kunst en Cultuur”, aldus een trotse gemeentemuseumdirecteur Benno Tempel. “Dit is een droom die uitkomt.”

Dat Klimt juist nu in Den Haag hangt, heeft artistiek een buitengewone lading. Enkele zalen verder is namelijk de overzichtstentoonstelling van Toorop, de Nederlandse kunstenaar die grote invloed heeft gehad op Gustav Klimt.

Metafoor
De tentoonstelling ‘Klimt ♦ Schiele’ is niet groot maar wel bijzonder. Al was het alleen maar vanwege de unieke kans om dit schilderij te zien. Een schilderij dat een metafoor is van het decadente Wenen in overloopjaren van de negentiende naar de twintigste eeuw. Een periode waarin de (toen nog) keizerstad op cultureel en artistiek vlak als nooit tevoren bloeide. Wenen was toen dé stad van Klimt en Schiele, maar ook van componerende musici als Gustav Mahler en Arnold Schönberg en van wereldberoemde psycholoog Sigmund Freud.
Voor velen is Het portret van Adèle Bloch-Bauer I mogelijk Klimts bekendste schilderij uit de Gouden Periode, persoonlijk voel ik me meer aangetrokken tot zijn Judith I. Waar overigens diezelfde Adèle model voor stond. Klimt heeft haar geportretteerd als een gevaarlijke femme fatale, terwijl de persoon Judith lange tijd werd gezien als sterk en kuis.
In het bijbelverhaal redde zij haar stad van het vijandige leger van Nebukadnezar II door diens generaal Holofernes te verleiden en te onthoofden. Ze is een mannenverslindster die uit wraak moordt. Klimt maakte van Judith geen heroïsch tafereel, maar een seksueel getint meesterwerk. Een fascinerend portret met realistisch geschilderde handen, omringd met een vlakdecoratieve gouden achtergrond.

Judith, voor het eerst in die andere rol, hangt nu in Den Haag nabij Schieles Edith. Schiele beeldt zijn vrouw af als toonbeeld van kuisheid. Je weet niet op wie je het eerst verliefd moet worden.

Tegenhangers
“De werken zijn mooie tegenhangers van elkaar”, aldus Tempel. Maar dat is volgens hem niet de enige reden om deze twee vrouwen samen te tonen. De oeuvres van Klimt en Schiele zijn zowel thematisch als stilistisch aan elkaar verbonden. “Ze maakten bovendien beiden deel uit van de Wiener Secession, de Weense avantgarde kunstenaarsgroepering, en zowel Klimt als Schiele shockeerden de samenleving regelmatig met hun expliciete, erotische schilderijen en tekeningen”.
Het Gemeentemuseum heeft beide schilderijen ook een ereplaats hebben gegeven in ruimten die zijn ingericht door de creatieve studio Maison de Faux. Met tekeningen en sieraden van beiden heeft deze studio gekozen voor een opvallende inrichting met het gevolg een gesamtkunstwerk dat voelt als het Wenen von damals. Beide Weense dames kaal aan de muur was al mooi geweest, maar met dit décor zijn ze nóg mooier.

Rien van den Anker

Gemeentemuseum Den Haag, Klimt ♦ Schiele, t/m 19 juni 2016. Jan Toorop is te zien t/m 29 mei. www.gemeentemuseum.nl

Foto boven: Gustav Klimt (1862-1918) Judith I, 1901 Olieverf en verguldsel op doek 84 x 42 cm Österreichische Galerie Belvedere © Belvedere, Vienna

Foto onder: Egon Schiele (1890-1918) Portret van Edith (vrouw van de kunstenaar), 1915 Olieverf op doek 180,2 x 110,1 cm Gemeentemuseum Den Haag