(Westland, 30 mei 2018). Wel een leuke politieke discussie over de vraag of een bestuurscollege met één stem moet spreken. Of mag er ook ruimte zijn voor een wethouder ‘die iets anders vindt’? Landelijk is het een heilige wet dat alle kabinetsministers met dezelfde stem spreken, alle compromissen uit het regeerakkoord als hun eigen mening verkondigen.
Lokaal geldt eveneens dat ‘met één stem’-principe. Zodat wethouders niet ineens publiek andere standpunten innemen. Alleen het gesloten coalitieakkoord telt. Ook al staan daar dingen in die een politicus vóór de verkiezingen helemaal niet vond. Toegegeven, da’s vaak lastig uit te leggen aan de kiezer.
Hoofdlijnen
Door de politieke verbrokkeling moet je tegenwoordig met steeds meer partijen praten en kom je er vaak alleen uit met een akkoord op hoofdlijnen. Dat is, zoals nu in Westland, vaak zonder diepgang, enigszins geschreven ‘met de losse hand’. Zo staat er in het begin van het akkoord ‘dat er binnen het college ruimte is om een principieel afwijkend standpunt in te nemen en zichtbaar te maken’.
Je mag dus gaten schieten in je eigen hoofdlijnen. Anders gezegd, je vraagt voorbehoud bij bepaalde, veelal principiële punten. Voorbeeld: de SGP-Christenunie (en haar wethouder) mag tegen een voorstel zijn om winkels elke zondag open te houden. Dat is dan geen overspel.
‘Gatenkaas’
Op zich niet erg als zo’n coalitiepartij maar tevoren aangeeft waarop ze zogenaamde gravamina, lees, bezwaren, wil maken. Dat kan elke coalitiepartij doen, maar niet ongelimiteerd. Anders krijg je een soort ‘gatenkaas’, is er eigenlijk geen akkoord meer.
Sommigen denken dat zo’n ‘los’ akkoord in strijd is met de Gemeentewet, maar daarin is niets over een verplichte college-eenheid te vinden. In artikel 53a staat hooguit dat de burgemeester de eenheid binnen het college bevordert, meer niet. En bevorderen is niet meer dan aanmoedigen en stimuleren.
Groot voordeel
Volgens juridisch ‘rekkelijken’ is het juist positief als zo’n akkoord tot werkprogramma wordt uitgewerkt mét gravamina. Als iedereen maar precies weet waar welke coalitiepartijen legitiem ‘uit de boot vallen’.
En mocht daardoor een collegevoorstel (door een bezwaar van een coalitiepartij) geen meerderheid halen, dan staat het het college vrij om steun te zoeken bij andere oppositiepartijen. Landelijk gebeurde dat ook bij het vorige links-liberale kabinet, waarbij het geregeld (tijdelijke) vrienden zocht, bijvoorbeeld D66 of Christenunie.
Lokaal betekent dat, als LPF bewaar makend afhaakt, Gemeentebelang Westland en/of Westland Verstandig zo’n voorstel toch een meerderheid kunnen geven. En een groot voordeel is dat de gemeenteraad ineens meer politieke macht krijgt. Dat die het college kan sturen. Dat de raad dan beter zijn rol als hoofd van de gemeente kan oppakken. Weer de baas worden.
Ingetrapt
Politiek gezien is het fascinerend te weten dat die ruimte voor afwijkende standpunten in het Westland Akkoord is doorgedrukt door formateur John Witkamp (of althans zijn LPF). Zodat zij kunnen vasthouden aan eigen, soms nogal rechtse, partijstandpunten en tegelijkertijd loyaal de rest van het akkoord kunnen blijven ondersteunen. Heel slim, je zou bijna denken dat het CDA daar is ingetrapt.
Maar zo’n ‘akkoord-met-gaten’ is tegelijkertijd ook een boeiend experiment om de verstoorde verhoudingen in de Westlandse politiek te verbeteren. Omdat oppositiebeesten als Remmert Keizer (Gemeentebelang) en Peter Duijsens (WV) dan ook geregeld kunnen scoren. Met een dichtgetimmerd coalitieakkoord lukte dat gewoon niet.
Of Witkamp die keerzijde van die gravamina-vrijheid tevoren heeft beseft is de vraag. Hem kennende zal hij wel ja zeggen, desnoods hoofdschuddend.
Rien van den Anker
Dualisme betekent toch dat een fractie, ook elk raadslid, bij alle collegevoorstellen gewoon zelf mag beslissen of er ja of nee wordt gestemd. Tenzij het direct over zaken gaat die al in het afgesproken akkoord staan.
Ik heb altijd begrepen dat een college van Burgemeester en Wethouders een eenheid is. Ik begrijp dat de Gemeentewet daar niet echt duidelijk in is. Dat is raar, want dan roepen ze allemaal verschillende dingen. Dat werkt ook niet echt goed voor de gemeente.
Als wethouders in een college met één stem spreken staan ze op een aantal eigen partijpolitieke standpunten gewoon te liegen. Natuurlijk, je moet je wel aan de gemaakte afspraken houden, maar je hoeft je eigen geloof niet over de schutting te gooien. Dus is het niet zo gek dat je dan, zoals in de column staat, voorwaarden afspreekt. Zodat het college, de raad en de bevolking weten waar ze aan toe zijn.
Binnenkort zullen we precies weten hoe de LPF hier in staat. De nieuwe LPF-wethouder Ben van der Stee liet maandag in een commissievergadering al weten hoe het proces gaat lopen over de Islamitische school. Toen liet hij al doorschemeren dat het college misschien wel met een adviesvoorstel komt waarin staat dat het college niet eensgezind is. En dat de raadsfracties zelf mogen beslissen. De eensgezindheid van het college bestaat dan alleen uit het niet eens zijn met elkaar.