Peilingen zijn – ook plaatselijk – palingen

(Westland, 30 augustus 2023). Onlangs is er een, overigens niet gepubliceerde, peiling gehouden over de politieke situatie in het Westland. Met als officiële insteek: Welke gemeenteraad kiest Westland een jaar na de verkiezingen van maart 2022 en hoe kijkt hij naar een bestuurscollege dat grotendeels bestaat uit voormalige oppositiepartijen als Westland Verstandig en GemeenteBelang Westland.
Het onderzoeksbureau noemt de uitslagen representatief, verantwoord en verwijst naar zo’n 1000 ondervraagden.

Verbijsterend
Niet schrikken, de uitslagen zijn verbijsterend. Die net genoemde partijen, nu 10 en 8 raadszetels, worden ongeveer gehalveerd, blijven steken op 6 en 4. Nog slechter is het resultaat voor coalitiepartner VVD die nu drie raadsleden heeft, waarvan er slechts één overblijft, met een foutmarge mogelijk zelfs nul. Enigszins cynisch, het zittende bestuurscollege heeft daardoor bijna meer wethouders dan raadsachterban.
Bijzonder is dat het (overal slinkende) CDA in deze peiling bijna gelijk blijft met net 6 zetels. De, landelijk nu gebundelde, PvdA en GroenLinks scoren iets beter, maar lokaal komt Westlands Verenigd Links niet hoger dan 3 zetels, terwijl ze er nu samen twee hebben. D66 wordt Westlandelijk een éénpitter.

Winnaars
Naar echte winnaars moesten de onderzoekers hard zoeken. LPF noch Forum voor Democratie profiteert, de eerste slechts met één zetel. De echte winnaars,  zo staat in een toelichting, zijn te vinden in het hoge aantal blanco stemmers en zelfverklaarde niet-stemmers.
Na aanvullende vragen zitten daar vooral aanhangers van BBB van Caroline van der Plas en het Nieuw Sociaal Contract van Pieter Omzigt tussen. Een voorzichtige conclusie: als die twee partijen op de lokale verkiezingslijsten hadden gestaan, hadden ze ongeveer een derde van de stemmen vergaard.

Verbieden
Ik heb een oprechte hekel aan dit soort peilingen. In principe ben ik er tegen ze te verbieden, maar misschien zou je zoiets, zeker kort voor de verkiezingen, moeten instellen. In Italië en Griekenland hebben ze zoiets al voor twee weken, in Spanje voor vijf dagen. In Portugal en Polen alleen op de stembusdag. Nederland kent alleen een ‘gentlemen’s agreement’ om niet op de dag, zolang de stemlokalen open zijn, peilingen te publiceren.
Het probleem is dat die ‘papieren’ uitslagen steeds meer een essentiële, invloedrijke rol zijn gaan vervullen voor de stemkeuze van veel kiezers. Die soms alleen maar op basis daarvan beslissen wie ze in het stembureau rood aankruisen. Inhoud van het partijprogramma, als ze dat al lezen, en zelfs kwalitatieve talenten van lijsttrekkers zijn secundair.

Bankwagon-effect
Vaak telt alleen het zogenaamde Bandwagon-effect (dat iedereen zich alleen bij een winnende partij wil aansluiten). Anders gezegd, ongegeneerd als een kuddedier aan een ‘weet-ik-wat-voor’-massa aanloopt.
Dat levert bizarre resultaten op, waarbij plotseling een Pieter Omtzigt 46 zetels zou halen. Ook toen nog niet eens zeker was dat hij aan de verkiezingen van november zou mee doen en met welk programma. En kukelde virtueel de BBB ineens 10 zetels naar beneden en wordt Frans Timmermans plotsklaps een niet meer te vermijden linkse fractieleider.

Complete waarheid
Pijnlijk is dat deze uitslagen zo serieus worden genomen dat ze daarna soms dagenlang dé onderwerpen aan talkshowtafels en in krantencommentaren zijn. Waarna die ‘fictieve’ kiezers weer simpel concluderen dat hun uitslagen de complete waarheid zijn.
Het is maar goed dat dit soort onderzoeken te duur zijn om ze lokaal serieus te laten plaatsvinden. Natuurlijk, voor de politieke junk zou dat best leuk zijn, maar het kan ook leiden tot de bizarre aan het begin vermelde Westlandse fake-resultaten.

Politieke peilingen zijn inderdaad als palingen: glad, moeilijk grijpbaar en daardoor onbetrouwbaar. Alleen met die bril moet je ze lezen. En zeker niet letterlijk geloven; ook niet als je eigen partij aan het winnen is.

Rien van den Anker