(Westland, 10 april 2024). De scheiding van kerk en staat ligt vast in de Grondwet. Die is anders en minder diepgaand dan bijvoorbeeld in Frankrijk. De overheid daar is neutraal, op scholen is geen plaats voor godsdienstles, religieuze attributen en symbolen in de publieke ruimte zijn verboden.
In Nederland is er wel een aparte relatie tussen overheid en kerken als de religieuze gemeenschap kerkt in een gemeentelijke of rijksmonument. Niet religieus natuurlijk, maar de overheid heeft de plicht om te controleren of de eigenaar de wettelijke onderhoudsverplichtingen uitvoert, net als bij een particulier. Bij niet-monumentale kerkpanden heeft de overheid niets te vertellen wat er binnen gebeurt. Tenzij er, zoals bij u en mij, onwettige gebeuren als overlast, of erger.
Biblebelt
Westland is nog een behoorlijk christelijke gemeente, sommigen noemen de streek een soort appendix van de biblebelt. Er is wel seculiere leegloop maar sommige evangelische en reformatorische groeperingen groeien. Niet tot niet ieders blijheid is er ook een levendige islamitische gemeenschap in deze nogal rechtse gemeente.
Mede door de ontkerkelijking, ook hier, wordt het onderhoud financieel steeds lastiger, moeten gebouwen worden afgestoten of verkocht. Dat dreigt soms ook voor kerkgebouwen die beeldbepalend zijn, kenmerkend voor een dorp. Iedereen, zelfs iedere ongelovige kent die.
De meeste kerkgenootschappen zoeken dan naar andere mogelijkheden waarbij hun religieuze huizen voor andere, meer maatschappelijke of culturele, activiteiten kunnen worden ingezet. Dat lukt vaak, soms niet en in enkele gevallen raken kerk en staat elkaar dan. De eerste wil immers haar godshuis behouden, de tweede in feite alleen het beeldbepalende gebouw. En wil daarbij ook wel te weten komen wat die andere activiteiten zijn en voor de gemeente betekenen.
Communicatieve blunder
Wil je precies weten wat er gebeurt in je gemeente, dan moet je een goed overzicht maken. Een Kerkenvisie? Communicatief een blunder want die naam suggereert dat de gemeente visionair een beeld wil maken wat zij in de toekomst met haar kerken van plan is. Inventarisatie of overzicht was niet alleen beter geweest, ook helderder.
Nu bestaat bij veel kerken, vooral kerkrentmeesters, de indruk dat de gemeente niet alleen geïnteresseerd is in het toekomstige behoud van kerkgebouwen en hun religie, maar ook bereid is de portemonnee te trekken om daar maatschappelijke, culturele aanpassingen te realiseren. Bij monumenten zou dat mogelijk nog kunnen omdat daarvoor altijd wel ‘een potje’ is te vinden. Voor behoud of aanpassing.
Onderhoud en restauratie
Dat wordt lastiger bij gewone gebouwen waarin toevallig een kerk huist. Met voldoende leden en zondags volle kerkzalen konden die lang zelf worden onderhouden en gerestaureerd. Maar die situatie bestaat op veel reli-plekken al lang niet meer.
Er zijn kerkelijke locaties waar door achterstallig onderhoud geen diensten meer worden gehouden en geld voor aanpassingen al helemaal ontbreekt. Soms kan verkoop en kleinere nieuwbouw een oplossing bieden omdat de bestaande kerkgrond inmiddels een veelvoud waard is van wat er ooit voor is betaald. Maar dan wachten, net als bij burgers, wel de gewone bureaucratische wegen.
Deels minder religieus
De brede achterliggende gemeente-gedachte – geen visie – is dus dat kerkgebouwen in Westland zo veel mogelijk blijven bestaan maar deels minder religieus worden. De beurt is nu aan de genoemde kerken. Vertel maar hoe jullie de toekomst zien? En misschien kunnen wij helpen.
De kerkenvisie is dus helemaal niet gemaakt voor de kerken maar – het zal menig gelovige misschien pijn doen – alleen om sommige Westlandse beeldbepalende gebouwen te behouden. Die toevallig kerk zijn.
Rien van den Anker
De term Kerkenvisie is inderdaad verwarrend. Niet dat ik vreesde dat de politiek zich met de religie zou gaan bemoeien maar met deze Westlandse raad weet je het maar nooit.
Er zijn inderdaad steeds meer kerken in Westland die vaker leeg dan vol zitten. De vraag is natuurlijk wanneer die gebouwen historisch of religieus erfgoed zijn. Ook of en hoe je ze moet bewaren omdat ze als kerkgebouw nauwelijks een toekomst hebben. In Den Haag is ooit een synagoge moskee geworden. Iets voor de Adrianuskerk in Naaldwijk? De Bartholomeuskerk in Poeldijk ook een concertzaal? De qua architectuur bijzondere Wateringse Kolenkit toch woningen?
Inventarisaties of overzichten door de gemeente zijn niet voldoende. Volgens Heemschut, Terebinth, het genootschap Oud-Westland en het Cuypersgenootschap gaat dit ook over de R.K. Begraafplaats in Naaldwijk. In bezit van de kerk, maar de gemeente én kerk moeten er samen een visie op hebben. Die is niet alleen voorbehouden aan eigenaar van kerk of kerkhof. Overleg en samenwerking dienen om elkaar te helpen. En zeker niet om de overheid voor een financieel karretje te spannen. Maar als er dan hulp voor behoud van het kerkhof wordt aangeboden, dan zou het parochiebestuur daarop in moeten gaan zonder dat hulpverleners in beroep moeten gaan bij de Rechtbank… De omgekeerde wereld.
De stijgende populariteit van bijvoorbeeld evangelische kerkgenootschappen zou best wel eens kunnen betekenen dat gewone protestantse kerken ineens een andere kleur krijgen. Het voordeel is dan wel dat het gebouw blijft bestaan.
Er zijn ook nu al kerken die architectonisch en historisch niks voorstellen. Daar kun je desnoods in, maar ook in plaats van, mooie woningen bouwen.
Hier in Oudenbosch, de Basiliek en Kapel Saint Louis behoren hier bij het religieus erfgoed. Aan Kapel Sant Louis is vorig jaar voor 2,5 miljoen euro onderhoud gepleegd, een jaar in de steigers gestaan. Nu gaan ze aan de basiliek beginnen. Ook word het oude meisjesinternaat Sint Anna, voor zo ver het er nog staat, verbouwd naar appartementen. Ja, hier maken ze van kerken een toeristische trekpleister
“Kerken” begint een wat gedateerd begrip te worden. In Wateringen maken we mee dat een cultureel gebouw wordt gesloopt om plaats te maken voor een moskee. Ik heb daar geen enkel probleem mee. Maar aan de andere kant van de straat wordt een markant kerkgebouw “onttrokken aan de eredienst” – vakjargon voor verkoop en herbestemming /sloop /projectontwikkeling. Volgens mij doen we dan toch iets niet goed.. Visie en praktijk verschillen hier nogal eens..